Ο θάνατος μιας ευφυΐας

Τους τελευταίος πέντε μήνες επισκέπτομαι, για ερευνητικούς λόγους, το ΜΙΤ. Το απόγευμα της Κυριακής λάβαμε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από τον πρόεδρο του ιδρύματος, Rafael Reif:
«Προς όλα τα μέλη της κοινότητας του ΜΙΤ,
...ο Aaron Swartz, ένα χαρισματικός νέος που τον γνώριζαν και τον θαύμαζαν πολλοί στην ακαδημαϊκή μας κοινότητα έθεσε τέλος στη ζωή του... Ακόμη και για όσους δεν τον ήξεραν προσωπικά, ο βραχύς βίος του θα λάμπει από τη φλόγα της δημιουργικότητας και του ιδεαλισμού του.»
Δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί ένας εικοσιεξάχρονος επιστήμονας, που επινόησε το RSS, ίδρυσε το Reddit, σχεδίασε πλήθος άλλων εφαρμογών που άνοιξαν τις λεωφόρους της διαδικτυακής επικοινωνίας, και βοήθησε ν’ αλλάξει το καθεστώς διακίνησης ηλεκτρονικών δεδομένων, επέλεξε να βάλει τέλος στη ζωή του.
Σε αρκετούς μπορεί να προκάλεσε επίσης έκπληξη το γεγονός ότι ο πρόεδρος του ΜΙΤ (το οποίο είχε εμπλακεί σε δικαστική διένεξη με τον Aaron Swartz) έκανε εγκωμιαστικές δηλώσεις για έναν από τους πλέον διάσημους για την παραβατικότητά του, hackers.
Τα γεγονότα σε αδρές γραμμές φαίνεται να έχουν ως εξής: το φθινόπωρο του 2010 οι υπεύθυνοι του υπολογιστικού κέντρου του ΜΙΤ παρατήρησαν εξαιρετικά έντονη και δυσεξήγητη κινητικότητα στους κεντρικούς servers του πανεπιστημίου. Γρήγορα διαπίστωσαν ότι κάποιος 'κατέβαζε' εκατομμύρια κλειδωμένων σελίδων από το JSTOR, τo παλαιότερο και ίσως σημαντικότερο ηλεκτρονικό αρχείο ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων στον κόσμο. Οι έρευνες που ακολούθησαν τους οδήγησαν σε κάποιον που δεν είχε επαγγελματική σχέση με το ΜΙΤ, τον Aaron Swartz. Ύστερα από πολύμηνες διαβουλεύσεις αποφασίστηκε να διωχθεί ποινικά. Η δίκη του Swartz επρόκειτο να ξεκινήσει σε λίγες εβδομάδες, τον Φεβρουάριο του 2013.
Αν και τυπικά το χρονικό αυτής της υπόθεσης μοιάζει σαφές, ενέχει αρκετά παράδοξα. Το πρώτο αφορά το αντικείμενο της ηλεκτρονικής διάρρηξης του Swartz: δεν επρόκειτο για κάποιο κυβερνητικό μυστικό ή οικονομικά δεδομένα, αλλά για ένα ακαδημαϊκό αρχείο που είναι άμεσα διαθέσιμο στους σπουδαστές των περισσότερων πανεπιστημίων του κόσμου.
Το δεύτερο παράδοξο είναι ότι ο Aaron Swartz δεν εκμεταλλεύτηκε τα λάφυρά του - όχι μόνο δεν επεδίωξε κάποια οικονομικά οφέλη, αλλά δεν επεχείρησε καν να τα προσφέρει στην κοινότητα των χρηστών του ίντερνετ - απ' ό,τι διαπιστώνεται ως τώρα, δεν δημοσιοποίησε ποτέ, όπως θα όριζε η ιδεολογία ενός hacker, τα αρχεία που απέκτησε.
Το τρίτο παράδοξο ίσως να εξηγεί τους δισταγμούς, και την εξαιρετική βραδύτητα με την οποία κινήθηκε νομικά το ΜΙΤ. Οι φοιτητές του διάσημου πανεπιστημίου από την πρώτη ημέρα που περνάν το κατώφλι του ΜΙΤ ακούν ότι πρέπει να υπερβούν τα σημερινά όρια παραγωγής και διακίνησης της γνώσης, ν' ανακαλύψουν νέους ορίζοντες στην επιστήμη, να επινοήσουν τρόπους με τους οποίους θα βελτιωθεί η ζωή κάθε ανθρώπου σε αυτόν τον πλανήτη.  Υπήρχαν φωνές στο ΜΙΤ που υποστήριζαν ότι αυτό ακριβώς έκανε και ο Aaron Swartz.
Ο πρόεδρος του ΜΙΤ ανακοίνωσε ότι ζήτησε την διεξαγωγή ενδελεχούς διοικητικής έρευνας για να διαπιστωθεί αν και πώς οτιδήποτε συνέβη τα προηγούμενα δύο χρόνια μπορεί να επέδρασε στην αδόκητο θάνατο του Swartz.

Εξίσου σημαντική θεωρώ όμως και την άλλη διάσταση που τονίζεται στο μήνυμα του Reif. Είναι μια διάσταση τόσο προφανής που τείνουμε να την προσπερνάμε: την ανάγκη αναζήτησης άμεσης βοήθειας όταν πάσχουμε από κατάθλιψη. Στην εποχή μας η κατάθλιψη θερίζει, κυριολεκτικά, τις ζωές των νέων --  η δημιουργικότητα κι η υψηλή ευφυΐα, δεν είναι από μόνες τους ικανό ανάχωμα στην καταστροφική της πορεία.
  της Εύας Στάμου  PROTAGON