«Ξέρείς τι είναι ο ανιαρός, Travis. Αυτός που σου στερεί τη μοναξιά χωρίς να σου παρέχει συντροφιά.”

Είς μνήμην του Roger Ebert, το θρυλικό κείμενό του για τη μοναξιά

Στις 4 Απριλίου 2013, ο κόσμος έχασε τον Roger Ebert, πολύ γνωστό αμερικάνο κριτικό κινηματογράφου. O Ebert ήταν μία καθολικά συμπαθής φιγούρα, καθώς συνδύαζε ίσες, υψηλές δόσεις ευφυίας και σεμνότητας, ενώ ο τρόπος που προσέγγιζε τα διάφορα ζητήματα, κινηματογραφικά και μη, χαρακτηριζόταν πάντα από την προσβάσιμη γλώσσα αλλά και τη μεγάλη βαθύτητα. Για να του πούμε αντίο, επιλέγουμε ένα από τα καλύτερα και πιο προσωπικά κείμενα που έγραψε ποτέ, με θέμα τη μοναξιά. Σίγουρα θα τα πει καλύτερα από εμάς.

 

Αναδημοσίευση  από το luben.tv

 

 

Οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν μία φυσική έλξη προς το ίντερνετ. Είναι πάντα εκεί να περιμένει υπομονετικά, είναι ευέλικτο, είναι κατάλληλο για κάθε διάθεση. Αλλά είναι φορές που το διαδίκτυο μου θυμίζει τον ορισμό του “ανιαρού” που έδωσε ο Meyer, ο τριχωτός οικονομολόγος, ο καλύτερος φίλος του Travis McGee: «Ξέρείς τι είναι ο ανιαρός, Travis. Αυτός που σου στερεί τη μοναξιά χωρίς να σου παρέχει συντροφιά.”

 

Τι επιθυμούν οι μοναχικοί άνθρωποι; Συντροφιά. Αγάπη. Αναγνώριση. Ψυχαγωγία. Εγγύτητα. Να ξεχνιούνται.

 

Ενθάρρυνση. Αλλαγή. Ανταπόκριση. Κάποιος κάποτε είπε πως ο βασικός λόγος που παντρευόμαστε είναι επειδή έχουμε μια πανανθρώπινη ανάγκη για έναν μάρτυρα. Όλα αυτά είναι πιθανά. Αλλά αυτό που μοιράζονται όλοι οι μοναχικοί άνθρωποι είναι μία επιθυμία να μην είναι – ή τουλάχιστον να μην νιώθουν – μόνοι.

 

Είστε εκεί, στα μεσοδιαστήματα του διαδικτύου. Σας αισθάνομαι. Ξέρω κάποιους από εσάς. Έχω διαβάσει πάνω από 78000 σχόλια σ' αυτό το μπλογκ, και πολλά εξ αυτών είναι δικά σας. Ξέρω δύο αναγνώστες που αν μπορούσαν δεν θα έβγαιναν ποτέ απ' τα σπίτια τους. Ξέρω πολλούς άλλους που δεν μπορούν να βγουν με ευκολία λόγω ασθενειών ή υποχρεώσεων. Δεν ξέρω για αγοραφοβικούς, αλλά πιθανώς να υπάρχουν και τέτοιοι. Μόνο και μόνο επειδή φοβάσαι να βγεις έξω, δεν σημαίνει πως είσαι χαρούμενος με το να είσαι μέσα.

 

 

 

Σε ένα μπλογκ, οι άνθρωποι εξομολογούνται και αποκαλύπτουν. Κάποιοι δεν υπογράφουν με το όνομά τους, αλλά τι σημασία έχει ούτως ή άλλως ένα όνομα στο ίντερνετ; Γράφουν σ' εμένα, γράφουν μεταξύ τους, παραπέμπουν σε μπλογκς κι εγώ διαβάζω. Νιώθουν αποκλεισμένοι στους εαυτούς τους. Κάποιοι δεν μπορούν να βρουν παρτενέρ να τους ενδιαφέρουν. Κάποιοι έχουν χάσει μία μεγάλη αγάπη τους και νιώθουν πως δεν θα αγαπήσουν ξανά. Άλλοι λένε πως κάνουν πολύ σεξ αλλά εξακολουθούν να νιώθουν μόνοι. Κάποιοι φοβούνται πως κανείς δεν θα ενδιαφερόταν γι' αυτούς.

 

Διαβάζοντας αυτά τα σχόλια, κοιτώντας αυτά τα μπλογκ, μερικές φορές νιώθω σαν τον Δεσποινίς Μοναχικές Καρδιές. Αυτός είναι ο ήρωας του μυθιστορήματος του Ναθάναελ Γουέστ για έναν άντρα που του ανατίθεται μια στήλη εφημερίδας με συμβουλές υπό αυτό το ψευδώνυμο. Κάθε μέρα λαμβάνει μηνύματα απ' αυτούς που έχουν ανάγκη και δεν μπορεί να τους προσφέρει καμία βοήθεια. Νιώθει πως θα χρειαζόταν να είναι ο Ιησούς για να φέρει εις πέρας τη δουλειά. Είναι αδύναμος, λόγω του πόνου και της μοναξιάς στη δική του ζωή.

 

 

Δεν με τοποθετώ υπεράνω. Είμαι εδώ στη μέση, διαβάζοντας σχόλια σαν να ακούω μία εθνικής εμβέλειας συλλογική γραμμή (αισθάνομαι μία ελαφριά δυσθυμία όταν συνειδητοποιώ ότι πολύ λίγοι από εσάς έχουν συμμετάσχει σε συλλογική γραμμή, ή έστω ξέρουν τι είναι μία τέτοια). Υπάρχουν σχόλια πάνω σε κάθε λογής θέμα: Πολιτική, λογοτεχνία, ταινίες, τέχνη, υγεία, Θεός, το σύμπαν. Τα περισσότερα σχόλια είναι χρήσιμα και εγγράμματα, και πολλά είναι γραμμένα πολύ κομψά. “Πιθανώς τα καλύτερα σχόλια που θα βρείς στο διαδίκτυο”, έχω ακούσει να λένε.

 

Αλλά γιατί τα γράφετε; Δεν έχετε κάτι άλλο να κάνετε; Κάθε μέρα εμφανίζονται πολλά εκατομμύρια σχόλια, κείμενα και διαδράσεις στο διαδίκτυο. Εκατομμύρια. Και το κάθε ένα λέει “είμαι εδώ και εκτείνω τη συνείδησή μου ως εκεί”. Μπορεί να υπήρξε μία εποχή που οι άνθρωποι να ήταν ικανοποιημένοι με το να κάθονται και απλά να υπάρχουν, σαν την κατσίκα που είδα χθες να κάθεται ευχαριστημένη σ' ένα κομμάτι ήλιου στον ζωολογικό κήπο του Λίνκολν Παρκ. Απ' αυτό έχει περάσει πολύς καιρός. Θέλουμε τις ειδήσεις. Θέλουμε να συζητάμε και να κουτσομπολεύουμε. Θέλουμε να πούμε “είμαι ζωντανός” με ένα δισεκατομμύριο διαφορετικούς τρόπους. Και τώρα, να που ήρθε το ίντερνετ, να παρέχει έναν τόσο εύκολο τρόπο να το κάνεις αυτό.

 

Όταν ήμουν παιδί, ο ταχυδρόμος ερχόταν μία φορά κάθε μέρα. Τώρα η αλληλογραφία καταφθάνει κάθε στιγμή. Πίστευα πως είναι εξωφρενικό να ερωτεύονται άνθρωποι μέσω διαδικτύου. Τώρα, βλέπω όλες τις σχέσεις να είναι εικονικές, ακόμα κι αυτές που λαμβάνουν χώρα από κοντά. Είτε χρησιμοποιούμε τα σώματά μας, είτε ένα πληκτρολόγιο, όλα καταλήγουν σε δύο μυαλά να εκλιπαρούν για έξοδο από τη μοναξιά τους.

 

Ο βιολογικός λόγος που ερωτευόμαστε ίσως να είναι η προώθηση της αναπαραγωγής. Αν αυτός είναι ο μοναδικός σκοπός, τότε γιατί η φύση έδωσε την ομοφυλοφιλία; Γιατί παντρεύονται άνθρωποι χωρίς την προοπτική της τεκνοποίησης; Τα μωρά δεν είναι το μόνο πράγμα που μπορούν να δημιουργήσουν μαζί δύο άνθρωποι. Μπορούν να δημιουργήσουν έναν ασφαλή ιδιωτικό κόσμο. Μπορούν να δημιουργήσουν μία πραγματικότητα που θα επιβεβαιώνει τις αξίες τους. Μπορούν να πρεσβεύουν κάτι. Μπορούν να βρουν κάποιον να γελάνε μαζί και να τον εμπιστεύονται. Κάποιον να τους κρατάει όταν χρειάζονται να κρατηθοήν. Ένας κίνδυνος του ίντερνετ θα ήταν να ξεκινήσουμε να ικανοποιούμε αυτές τις ανάγκες χωρίς να νιώθουμε πως χρειάζεται να υπάρχει ένας άλλος άνθρωπος μαζί.

 

Μιλάω γι' αυτούς που έχουν επιλογή. Κάποιοι που διαβάζουν το μπλογκ δεν έχουν επιλογή. Μία γυναίκα που δημοσίευε υπέροχα σχόλια, αργότερα αποκάλυψε πως ήταν σχεδόν ολοκληρωτικά παράλυτη. Τη σκέφτομαι συχνά και τη σκέφτομαι να διαβάζει. Άλλοι πάσχουν από αναπηρία. Ήδη ξέρετε από τι πάσχω εγώ. Μπορείτε λοιπόν να προχωρήσετε μ' αυτά και να κάνετε ό,τι μπορείτε. Το ίντερνετ είναι θεόσταλτο.

 

 

Αλλά αυτό δεν περιγράφει τους περισσότερους από εσάς, που είστε μόνοι λόγω ενός συμπλέγματος ψυχολογικών, κοινωνικών και περιστασιακών αιτιών. Δεν σας ξέρω και δεν μπορώ να σας ερμηνεύσω. Δεν έχω συμβουλές να προσφέρω. Εικάζω πως όντως νιώθετε μοναξιά, αλλά δεν πάσχετε από κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί να γιατρευτεί με φάρμακα και θεραπεία. Μπορεί να βοήθησει το να βρείτε κάτι – οτιδήποτε – να κάνετε που να νιώθετε πως είναι χρήσιμο.

 

Αλλά ας επιστρέψουμε στη μοναξιά. Πρέπει να αποκαλύψω μία αλήθεια για μένα: Δεν έχω νιώσει ποτέ ιδιαίτερή μοναξιά. Ήμουν μοναχοπαίδι. Προέρχομαι από ένα χαρούμενο, σταθερό σπίτι. Το σχολικό με άφηνε στις 3 και οι γονείς μου δεν γυρνούσαν μέχρι τις 5, αλλά αυτές οι δύο ώρες που περνούσα μόνος ήταν θησαυρός για μένα. Ήμουν παιδάκι με περιέργεια. Πάντα έβρισκα κάτι να κάνω. Αν λαχταρούσα κάτι αυτά τα πρώτα χρόνια, ήταν – με μία υπέροχη λαχτάρα – η εκμάθηση δι' αντιπροσώπου. Άκουγα ραδιόφωνο. Ανακάλυψα τι νοσταλγία ένιωθα για το Όλντ Κέιπ Κοντ, πόσο πολύ μου έλειπε η Μόνα Λίζα, Μόνα Λίζα, oh my darling. Οι νότες του “Twilight Time” μέχρι σήμερα φέρνουν το σούρουπο ενός κρύου φθινοπωρινού απογεύματος, που είμαι στο πάτωμα να χαϊδεύω τον σκύλο μου και νιώθω πως είμαστε μαζί… επιτέλους… την ώρα του λυκόφωτος. Άλλα πρέπει να είναι η ορχηστρική εκτέλεση των Three Suns.

 

Όσο ζούσα, για έναν χρόνο, στο Κέηπ Τάουν, μισό κόσμο μακριά απ' όλους και όλα όσα ήξερα, δεν ένιωσα μοναξιά ούτε για μία στιγμή. Ήμουν κλεισμένος στη θαλπωρή της εξορίας. Πάντα απολάμβανα τις ιστορίες εξορίας· δώσε μου ένα μυθιστόρημα που ξεκινάει με κάποιον που βρίσκεται μόνος σε ένα δωμάτιο μίας ξένης πόλης και αναθαρρώ. Ταυτίζομαι με το νόημα που έδωσε στη “νοσταλγία” ο Ταρκόφσκι, που μια ερμηνεία της στα ρώσσικα υποδηλώνει μία λαχτάρα για το σπίτι κάποιου, τόσο οξεία και γλυκειά, που αυτός ο κάποιος ενδέχεται να φύγει απ' το σπίτι του μόνο και μόνο για να τη νιώσει.

 

Ποτέ μου δεν κατάλαβα αυτόν τον γλυκόπικρο ναρκισσισμό μέσα μου. Μ' αρέσει να περιπλανιέμαι σε μοναχικούς δρόμους σε άγνωστες πόλεις. Να βρω ένα cafe και να παραγγείλω έναν καφέ και να σκέφτομαι: εδώ είμαι, άγνωστος για όλους, πίνοντάς τον καφέ μου και διαβάζοντας την εφημερίδα μου. Να κάθομαι κάπου, ελάχιστα μακριά απ' τη βροχή και να το ανακηρύσσω κάστρο μου. Σκέφτομαι σε τρίτο πρόσωπο: Ποιός είναι; Ποιό είναι το μυστήριό του; Έχω εξηγήσει κι άλλοτε την έλξη μου για τα ανώνυμα ρεστωράν από φορμάικα όπου μπορώ να διαβάσω το βιβλίο μου και να προσμένω μία ριζογκοφρέτα για επιδόρπιο. Το να αφήνεις αυτό το θερμό μέρος και να εισέρχεσαι στη σκοτεινή πόλη είναι μία περίεργη ευχαρίστηση. Νοσταλγία ίσως.

 

Για χρόνια ήμουν αλκοολικός, και δεν ένιωθα ποτέ μοναξιά. Ένιωθα άρρωστος, μπορεί να ένιωθα απελπισμένος, αλλά ποτέ δεν μπορούσα να νιώσω μοναξιά. Ένα ποτό θα με χαροποιούσε. Δεν ήμουν ποτέ κατήφης πιωμένος. Το αλκοόλ σε κάνει να νιώθεις καλύτερα και μετά σε κάνει να νιώθεις χειρότερα και έπειτα ανελέητα άσχημα, αλλά τότε το αλκοόλ θα σε κάνει να νιώσεις καλύτερα ξανά. Είναι η θεραπεία για τον σκύλο που σε δάγκωσε, μα πόσο εύκολα ξεχνάς ότι είναι και ο σκύλος ο ίδιος. Ο καλός γιατρός Schlichter μου είπε: “είναι η μόνη σχέση στην οποία έχεις μάθει να βασίζεσαι, αυτή με το μπουκάλι.”

 

Δώξα τω Θεώ, βρήκα τη νηφαλιότητα. Μπορούσα να συντηρηθώ με τη δουλειά μου, τα διαβάσματα μου, τις ταινίες, τους φίλους μου. Και περπατώντας, περπατώντας, περπατώντας. Απ' όλους τους σκοπούς της εκπαίδευσης, ο πιο χρήσιμος πιστεύω πως είναι ο εξής: σε προετοιμάζει ώστε να ψυχαγωγείσαι μόνος σου. Σου δίνει ευκαιρίες για μια ενδιαφέρουσα δουλειά. Αυτοί που κοιτούν την τηλεόραση για ώρες, θα μπορούσαν κάλλιστα να κάθονται σε μία πέτρα κάτω από ένα δέντρο σε ένω πρωτόγονο χωριό· όντως, αυτό ίσως να παρουσιάζε μεγαλύτερο ενδιαφέρον και ποικιλία. Δεν μπορώ να θυμηθώ την τελευταία φορά που ένιωσα βαριεστημένος. Δεν μπορώ να φάω, να πιώ ή να μιλήσω, και παρ' όλα αυτά έχω τόσες άλλες πηγες ψυχαγωγίας. Ίσως είμαι κλινική περίπτωση.

 

Σχεδόν για 20 χρόνια, βρίσκομαι σε έναν χαρούμενο γάμο με την Τσαζ, και πριν απ' αυτό, υπήρχαν άλλες ευγενείς γυναίκες στη ζωή μου. Αλλά δεν πιστεύω ότι έβγαινα ποτέ ραντεβού για να καταπολεμήσω τη μοναξιά. Ένιωθα αυτάρκης. Έκανα ψώνια στη στάση. Μ' έκανε χαρούμενο ένα καλοκαίρι το να νοικιάσω ένα αμάξι και να οδηγήσω μόνος μου στη Λέικ Ντίστρικτ μέσα απ' όλη τη Σκωτία, βρίσκοντας τον δρόμο μου απ' τη μία πανσιόν στην άλλη. Πάντα είχα ένα καλό βιβλίο, σκιτσάριζα, μιλούσα με αγνώστους· περιπλανιώμουν, αλλά όχι μόνος σαν σύννεφο.

 

Πριν λίγες εβδομάδες, κάτι συνέβη. Η Τσαζ χρειάστηκε να χειρουργηθεί επειγόντως. Υπήρξαν δύο νύχτες που ήμουν μόνος και εκείνη ήταν στο νοσοκομείο, όπως υπήρξαν και μήνες που ήταν μόνη κι εγώ ήμουν στο νοσοκομείο. Και εν τω μέσω της νυκτός, ένας μεγάλος φόβος με τύλιξε. Αν “συνέβαινε κάτι” (όπως λένε), θα ήμουν τόσο τρομέρα, τρομερά μόνος και θλιμμένος. Θα μου έλειπε τόσο πολύ. Αυτό το αίσθημα με κατέβαλε σαν κύμα. Έσφιξα τα σκεπάσματά μου. Τότε θα ήξερα πια τι είναι η μοναξιά.

 

Μου ήρθε μία έκλαμψη, και μαζί της οι λέξεις ενός τραγουδιού που με έχει στοιχειώσει: Δεν μοιάζει πάντα να φεύγει / αυτό που δεν ήξερες ότι έιχες / μέχρι να έχει φύγει πια;. Ίσως δεν ήμουν μόνος γιατί δεν το είχα, κι έτσι δεν μπορούσε να φύγει.