Για όσους μέχρι σήμερα πίστευαν ότι ο ''Χορός του Ζαλόγγου'' είχε συμβεί στ' αλήθεια. Εγινε. Το ποιές ηταν οι ακριβεις συνθηκες λίγο εχει σημασία

 

Όταν νωρίτερα σήμερα η Μαρία Ρεπούση χαρακτήρισε "εθνικό μύθο" το χορό του Ζαλόγγου προκάλεσε κύμα αντιδράσεων. Γι' αυτούς δεν έχει σημασία αν ο φιλόλογος Αλέξης Πολίτης (που έκανε την πιο εμπεριστατωμένη έρευνα για τον "χορό" του Ζαλόγγου) καταλήγει πως τα πράγματα δεν έγιναν ακριβώς έτσι. Το άκουσαν στο σχολείο, και αυτό τους αρκεί. Οποιοσδήποτε έχει ψάξει τις πραγματικές πηγές και διαφωνεί, είναι προδότης. Ο μύθος του Κρυφού Σχολειού έχει καταρριφθεί εδώ και καιρό, και είναι λίγοι οι άνθρωποι που τον υπερασπίζονται πια.

Ο Χορός του Ζαλόγγου όμως είναι νέα είσοδος, νέα τραυματική εμπειρία σε όσους δεν γνώριζαν ότι "ο χορός" επινοήθηκε αρκετά χρόνια αργότερα από (ποιους άλλους) τους Έλληνες για να ευλογήσουν τα γένια τους και να εμψυχώσουν τους συμπατριώτες τους, εν όψει της Επανάστασης που θα ακολουθούσε. Και καλά έκαναν. Το να μεγαλοποιήσεις τα πράγματα, ή να επινοήσεις και μερικούς μύθους, προσφέρει στις δύσκολες ώρες ελπίδα και κουράγιο. Διακόσια τόσα χρόνια μετά, και εκτός αν έχουν σκοπό οι Ελληνίδες να πετάξουν τα βρέφη τους στον γκρεμό εάν κερδίσει η Μέρκελ τις εκλογές, δεν υπάρχει λόγος να κοροϊδευόμαστε.

Οι Σουλιώτισσες, απ' ό,τι δείχνουν οι περισσότερες πηγές και σε περίπτωση που δεν πρόκειται για μύθο επινοημένο από την αρχή, όντως αυτοκτόνησαν και σκότωσαν μαζί και τα παιδιά τους. Πράγμα εξαιρετικά γενναίο, παρ' ό,τι σήμερα μοιάζει υπερβολικό. Κανένας χορός δεν φαίνεται να υπήρξε, κανένα τραγούδι. Τέτοιες σάλτσες μπορεί να ήταν χρήσιμες παλιά, αλλά δεν βλέπω να έχουν κάποια χρησιμότητα σήμερα.

Αναφορά Μπαρτόλντυ

Πρώτος που κατέγραψε το γεγονός αυτό, ήταν ο Πρώσος περιηγητής και διπλωμάτης Ιάκωβος Μπαρτόλντυ, που έτυχε την εποχή εκείνη (1803-1804) να βρίσκεται στα Ιωάννινα. Η έστω και πολύ περιληπτική αναφορά του στο γεγονός κρίνεται περισσότερο αντικειμενική, με δεδομένο ότι δεν ήταν και τόσο ευνοϊκός προς τους Έλληνες, ούτε όμως και με τον Αλή Πασά, που όμως δεν τον εμπόδισε να τονίσει τη γενναιότητα των Σουλιωτών, αλλά και την αγριότητα των τμημάτων του Αλή Πασά.

Στην αναφορά του εκείνη στο έργο του «Ταξίδιον εις την Ελλάδα 1803 - 1804», (δημοσιεύτηκε στη γερμανική το 1805, και σε γαλλική μετάφραση το 1807), σημειώνει (σε ελεύθερη μετάφραση): "Καμιά εκατοστή απ΄ αυτούς τους δυστυχισμένους είχαν αποτραβηχτεί βόρεια της Πρέβεζας στο Μοναστήρι του Ζαλόγγου. Τους επιτέθηκαν εκεί θεωρώντας ότι τάχα αυτή η τοποθεσία, πράγματι ισχυρή, θα μπορούσε να τους προσφέρει ένα νέο τόπο μόνιμης διαμονής, όπου και η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή. Τριάντα εννέα γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια με τα παιδιά τους που μερικά ακόμη βύζαιναν." Σημειώνεται η αναφορά για "39" γυναίκες που "γκρεμίστηκαν", με τα παιδιά τους χωρίς να διασαφηνίζεται αν ήταν αυτοκτονία, ή θηριωδία. [Προσέξτε το "η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή " δηλαδή το ότι "39 γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια". Ο πρώτος και ο μόνος σχετικά έγκυρος μελετητής που ανέφερε το περιστατικό, αφήνει να υπονοηθεί ότι επρόκειτο περί σφαγής και όχι αυτοκτονίας. Πουθενά χορός.]

Αναφορά Γ. Ληκ

Δεύτερος που κατέγραψε το γεγονός, περισσότερο λεπτομερώς, ήταν ο Άγγλος στρατιωτικός, περιηγητής και αρχαιολόγος, Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ, από πληροφορίες που συνέλεξε το 1805, ως αντιπρόσωπος της Αγγλίας στα Ιωάννινα, τις οποίες συμπεριέλαβε στο σύγγραμμά του "Περιήγηση στη Β. Ελλάδα". Στην αναφορά του αυτή σημειώνει: "Περίπου 100 οικογένειες είχαν αποτραβηχτεί στο μέρος αυτό από το Σούλι και την Κιάφα, με συνθήκες και ζούσαν στο λόφο ανενόχλητες ώσπου έπεσε το Κούγκι. Τότε επειδή τάχα η περιοχή αυτή ήταν περισσότερη οχυρή ξαφνικά τους επιτέθηκαν με διαταγή του Βεζίρη. Όταν η κατάσταση έγινε απελπιστική ο Κίτσος Μπότσαρης και ένα τμήμα του διέφυγαν. Από τους υπολοίπους, 150 σκλαβώθηκαν και 25 κεφάλια στάλθηκαν στον Αλβανό Μπουλούκμπαση στην Καμαρίνα που διεύθυνε τις επιχειρήσεις, 6 άνδρες και 22 γυναίκες ρίχτηκαν από τα βράχια από το ψηλότερο σημείο του γκρεμνού, προτιμώντας έτσι παρά να πέσουν ζωντανοί στα χέρια των εχθρών τους. Πολλές γυναίκες που είχαν παιδιά, τις είδαν να τα ρίχνουν με δύναμη προτού εκείνες κάνουν το μοιραίο πήδημα ".

Στη δεύτερη ιστορικά αυτή αναφορά γίνεται σαφής λόγος για αυτοκτονία και βρεφοκτονία, ενώ προστίθενται 6 άνδρες, ο δε αριθμός των γυναικών περιορίζεται στις 22, χωρίς να γίνεται και εδώ μνεία για χορό. Σημειώνεται όμως ότι το σύγγραμμα αυτό δημοσιεύτηκε 33 χρόνια αργότερα, το 1835, επί Βασιλείας του Όθωνα.

Αναφορά Χόλαντ

Tο 1815 ο Χ. Χόλαντ εκδίδει σύγγραμμα με εντυπώσεις του από την Ελλάδα του 1812-13, κάνοντας επιγραμματικά λόγο μόνο για τη βρεφοκτονία στο σχετικό περιστατικό: «...λέγεται σαν πραγματική ιστορία, πως μια ομάδα Σουλιώτισσες, μαζεύτηκαν σ΄ ένα από τα κοντινά στο Σαράι βάραθρα και έριξαν εκεί τα βρέφη τους για να μη γίνουν σκλάβοι του εχθρού». Στη τρίτη αυτή αναφορά του περιστατικού, αναφέρεται μόνο η βρεφοκτονία. Με το όνομα Σαράι φέρεται ένα παλαιό πυργόκαστρο που ύπήρχε στη περιοχή, κοντά στη Μονή του Ζαλόγγου.

Αναφορά Χ. Περραιβού

Τον ίδιο όμως χρόνο, το 1815, (έξι χρόνια πριν την επανάσταση του 21), δημοσιεύεται και η πρώτη ελληνική αναφορά στο περιστατικό που περιλαμβάνεται στη δεύτερη έκδοση της "Ιστορίας του Σουλίου και της Πάργας" του Χριστόφορου Περρραιβού που τυπώθηκε στη Βενετία, που αποτελεί και την πρώτη ουσιαστικά ελληνική πηγή του γεγονότος. Κατ΄ αυτή, όταν τα στρατεύματα του Αλή απέτυχαν και την φορά αυτή να αιχμαλωτίσουν τους Σουλιώτες που όδευαν προς την Πάργα, και παρά τις συνομολογήσεις που είχαν κάνει μαζί τους, αφού ξεκουράστηκαν επί τριήμερο, επιτέθηκαν ξαφνικά στο Ζάλογγο όπου διαβιούσαν όσοι Σουλιώτες είχαν συνθηκολογήσει νωρίτερα με τον Αλή Πασά, αναφέροντας σχετικά... «Αι γυναίκες δε κατά την δευτέραν ημέραν βλέπουσαι ταύτην τη κτηνώδη περίστασιν, εσυνάχθησαν έως εξήκοντα, επάνω εις έναν πετρώδη κρημνόν. Εκεί εσυμβουλεύθησαν και απεφάσισαν ότι καλύτερα να ριφθούν κάτω από τον κρημνόν διά να αποθάνουν, πάρεξ να παραδοθούν διά σκλάβες εις χείρας των Τούρκων. Όθεν αρπάξαντες με τας ιδίας των χείρας τα άκακα και τρυφερά βρέφη, τα έρριπτον κάτω εις τον κρημνόν. Έπειτα αι μητέρες πιάνοντας η μία με την άλλη τα χέρια τους άρχισαν και εχόρευαν, χορεύουσαι δε επηδούσαν ευχαρίστως μίαν κατόπιν της άλλης από τον κρημνόν. Μερικαί όμως δεν απέθανον, επειδή έπιπτον επάνω εις τα παιδία των και τους συντρόφους, των οποίων τα σώματα ήταν καρφωμένα πάνω εις τες μυτερές πέτρες του κρημνού». Στην πρώτη αυτή ελληνική καταγραφή του περιστατικού σημειώνεται αφενός ο αριθμός των γυναικών, στο περίπου, "έως 60", και ότι προηγουμένως "εσυμβουλεύθησαν", (με την κυριολεκτική ερμηνεία της λέξης), όπου κατόπιν συμβουλίου αποφάσισαν πλέον συνειδητά τη βρεφοκτονία και τη δική τους στη συνέχεια αυτοκτονία. Και ενώ αναφέρεται εδώ πρώτη φορά ο "χορός", δεν προσδιορίζεται η ημερομηνία. Παράλληλα γίνεται μνεία περί της προδοσίας που είχε σχετικά σημειωθεί, για την οποία οι προδότες αναγνωρίζουν το σφάλμα τους, πολεμώντας γενναία, πλην όμως αυτό όπως αποδείχθηκε το πλήρωσαν περισσότερο τα γυναικόπαιδα. Στην επόμενη έκδοση του έργου αυτού, το 1857, απαλείφθηκε το περιστατικό της προδοσίας και η λεπτομέρεια του χορού η δε αναφορά στο γεγονός είναι ψυχρή χωρίς συναισθηματικά στοιχεία.

Αυτά λοιπόν. Πόσο ενδιαφέρον ότι κανένας (ούτε οι "αυτόπτες μάρτυρες" που φέρονται να αφηγήθηκαν στους πρώτους μελετητές τα γεγονότα) δεν ήξερε οτιδήποτε περί χορών κλπ, μέχρι που -απ' ό,τι φαίνεται- κάποιος Έλληνας αποφάσισε να αφηγηθεί το περιστατικό, εμπλουτίζοντάς το με ηρωϊκά και συγκινητικά διακοσμητικά στοιχεία. Κυρίως όμως, πόσο ενδιαφέρουσα η ιερή οργή των ενημερωτικών σάιτ και πολλών αναγνωστών τους, όταν δεν έχουν ιδέα για το θέμα, και που είναι ΑΠΟΛΥΤΑ σίγουροι πως όσα ξέρουν είναι σωστά, επειδή τους τα είπε κάποτε στο σχολείο η δασκάλα τους...

[Υπάρχουν και αυτοί που ένα ή δύο λεπτά αφότου δημοσίευσα αυτό το ποστ και το βάλαμε στο FB, σχολίασαν, χωρίς να προλάβουν να το διαβάσουν - ή μάλλον, χωρίς καν να νοιαστούν να το διαβάσουν. Ποτέ δεν θα μάθουν ό,τι μπορεί να έμαθε κάποιος που διάβασε τις αναφορές. Και θα συνεχίσουν να είναι ΑΠΟΛΥΤΑ σίγουροι, χωρίς να ξέρουν καν την άλλη άποψη. Διαβάζουν τον τίτλο -χωρίς να διαβάσουν τίποτα παραπάνω- κι έχουν πάρει την απόφασή τους, και νοιώθουν και έτοιμοι για να σχολιάσουν...] Μερικοί συμβολισμοί είναι εξαιρετικά δυνατοί και συγκινητικοί - έτσι και αυτός του Χορού του Ζαλόγγου. Είναι μια συγκλονιστική ιστορία, και το ότι είναι μύθος δεν της αφαιρεί ούτε τη σημασία, ούτε τους συμβολισμούς της.

Του Ά. Δημοκίδη